دستکش جراحی
مقدمه:
دستکش جراحی نوعی دستکش پزشکی استریل و با دقت بالا است که برای استفاده در محیط‌های جراحی و اقدامات تهاجمی طراحی شده است. این دستکش‌ها معمولاً از جنس لاتکس، نیتریل یا پلی‌ایزوپرن تولید می‌شوند و به‌صورت آناتومیک طراحی می‌شوند تا به‌خوبی با فرم دست منطبق شده و حرکت انگشتان را در حین عمل آسان کنند. یکی از تفاوت‌های اصلی آن‌ها با دستکش‌های معاینه، سطح بالای حساسیت لمسی، چسبندگی دقیق به دست و کنترل کیفیت سخت‌گیرانه‌تر در فرآیند تولید است. همچنین دستکش‌های جراحی همیشه به‌صورت جفت و استریل بسته‌بندی می‌شوند، در حالی‌که دستکش‌های معاینه می‌توانند غیراستریل و تکی باشند و بیشتر برای معاینات عمومی و اقدامات غیرتهاجمی استفاده می‌شوند. این تفاوت‌ها باعث می‌شود که دستکش جراحی انتخابی ضروری برای محیط‌های درمانی با ریسک بالا مانند اتاق عمل باشد.
انواع دستکش‌های جراحی از نظر جنس
دستکش‌های جراحی از نظر جنس در سه نوع رایج لاتکس، نیتریل و پلی‌ایزوپرن تولید می‌شوند که هرکدام ویژگی‌ها و مزایای خاص خود را دارند.
دستکش جراحی لاتکس، که از لاستیک طبیعی ساخته می‌شود، بالاترین میزان انعطاف‌پذیری، چسبندگی و حساسیت لمسی را ارائه می‌دهد و برای جراحی‌های ظریف بسیار مناسب است، اما ممکن است در برخی افراد حساسیت ایجاد کند.
دستکش‌های جراحی نیتریل از لاستیک مصنوعی تهیه شده‌اند و با وجود حس لمسی کمی کمتر، مقاومت بالاتری در برابر مواد شیمیایی، سوراخ شدن و آلرژی دارند، از این رو برای جراحی‌هایی که با مواد خاص سروکار دارند انتخاب مناسبی هستند.
در مقابل، دستکش‌های پلی‌ایزوپرن ترکیبی از مزایای لاتکس و نیتریل را ارائه می‌دهند؛ هم نرمی و دقت لمسی لاتکس را دارند و هم بدون ایجاد حساسیت هستند، اما قیمت بالاتری دارند. انتخاب بین این انواع بستگی به شرایط بیمار، نوع جراحی و ترجیح جراح دارد.
ویژگی‌های کلیدی دستکش‌های جراحی باکیفیت
دستکش‌های جراحی باکیفیت باید مجموعه‌ای از ویژگی‌های تخصصی را داشته باشند تا در محیط‌های حساس مانند اتاق عمل عملکرد بی‌نقصی ارائه دهند.
یکی از مهم‌ترین ویژگی‌ها استریل بودن کامل آن‌هاست، زیرا حتی کوچک‌ترین آلودگی می‌تواند منجر به عفونت‌های جدی در حین عمل جراحی شود.
طراحی آناتومیک و چسبندگی بالا به دست نیز از الزامات است، چراکه موجب می‌شود جراح بتواند حرکات دقیق و کنترل‌شده‌تری انجام دهد بدون آن‌که احساس لغزش یا ناراحتی در دست داشته باشد.
همچنین این دستکش‌ها باید در برابر پارگی، سوراخ شدن و نفوذ مواد بیولوژیک مانند خون و ترشحات بدن بسیار مقاوم باشند تا ایمنی کامل جراح و بیمار تضمین شود. از سوی دیگر، حساسیت لمسی بالا به پزشک این امکان را می‌دهد که ظریف‌ترین حرکات را نیز با دقت بالا انجام دهد، که در بسیاری از جراحی‌ها نقشی حیاتی دارد.
دستکش‌های جراحی پودردار و بدون پودر
دستکش‌های جراحی در دو نوع پودردار و بدون پودر عرضه می‌شوند که هرکدام مزایا و معایب خاص خود را دارند.
نوع پودردار با استفاده از پودری مانند نشاسته ذرت، پوشیدن و درآوردن آسان‌تری دارد و در جراحی‌های سریع یا زمان‌هایی که تعویض مکرر دستکش لازم است، کاربردی‌تر به نظر می‌رسد. اما این پودر می‌تواند در حین عمل وارد بافت‌های بدن شده و موجب التهاب، چسبندگی داخلی یا حتی بروز واکنش‌های آلرژیک شود.
به همین دلیل، در سال‌های اخیر استفاده از دستکش‌های بدون پودر در جراحی‌ها به شدت توصیه و در بسیاری از کشورها استاندارد شده است. نوع بدون پودر اگرچه کمی سخت‌تر پوشیده می‌شود، اما ایمنی بالاتری دارد و خطر انتقال آلودگی یا تحریک بافت‌های داخلی را به حداقل می‌رساند. به همین علت، امروزه دستکش‌های جراحی بدون پودر انتخاب نخست در اتاق‌های عمل به‌شمار می‌روند.
سایزبندی و نحوه انتخاب سایز مناسب دستکش جراحی
انتخاب سایز مناسب در دستکش‌های جراحی اهمیت حیاتی دارد، زیرا تأثیر مستقیم بر دقت حرکات جراح، راحتی دست و همچنین ایمنی در طول عمل دارد. سایزبندی این دستکش‌ها معمولاً براساس محیط دور کف دست (معمولاً با واحد اینچ یا میلی‌متر) تعیین می‌شود و در سایزهای استاندارد از ۵.۵ تا ۹ عرضه می‌گردد. دستکشی که بیش از حد تنگ باشد می‌تواند موجب خستگی دست، کاهش گردش خون و حتی پارگی دستکش شود؛ در حالی‌که دستکش گشاد باعث لغزش ابزار، کاهش دقت در حرکات ظریف و افزایش احتمال آلودگی می‌شود. انتخاب دقیق سایز مطابق با استانداردهای بین‌المللی و بر پایه اندازه‌گیری صحیح دور دست، نقش مهمی در افزایش کارایی جراح و کاهش خطرات ناخواسته در حین جراحی ایفا می‌کند.
کاربردهای اصلی دستکش جراحی در پزشکی
دستکش‌های جراحی به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین تجهیزات حفاظتی در پزشکی، در طیف گسترده‌ای از اقدامات درمانی مورد استفاده قرار می‌گیرند. در جراحی‌های عمومی مانند آپاندکتومی یا سزارین، این دستکش‌ها نقش حیاتی در جلوگیری از انتقال عفونت میان جراح و بیمار ایفا می‌کنند. در جراحی‌های تخصصی‌تر همچون قلب، مغز، ارتوپدی یا چشم‌پزشکی، که دقت و استریلیته بالایی مورد نیاز است، استفاده از دستکش‌های جراحی استریل، آناتومیک و با حساسیت لمسی بالا کاملاً ضروری است. همچنین در دندان‌پزشکی، برای اقدامات تهاجمی نظیر کشیدن دندان یا جراحی‌های فک و لثه، و در دام‌پزشکی هنگام جراحی حیوانات، از این نوع دستکش‌ها استفاده می‌شود تا هم ایمنی پزشک حفظ شود و هم از بروز عفونت در محل درمان جلوگیری گردد.
نحوه استفاده صحیح از دستکش‌های جراحی
استفاده صحیح از دستکش‌های جراحی نیازمند رعایت دقیق اصول استریل است تا از انتقال آلودگی به بیمار یا محیط جلوگیری شود. هنگام پوشیدن، باید ابتدا دست‌ها کاملاً شسته و خشک شوند، سپس با تکنیک استریل و بدون تماس با سطح خارجی دستکش، آن را پوشید؛ معمولاً این کار توسط فرد آموزش‌دیده یا با کمک پرستار اسکراب انجام می‌شود. در هنگام درآوردن، باید ابتدا لبه دستکش را از بیرون گرفته و آن را برگرداند، سپس دستکش دوم را بدون تماس مستقیم از داخل بیرون کشید تا سطح آلوده با پوست تماس نداشته باشد. دستکش جراحی باید بلافاصله پس از پایان عمل یا در صورت تماس با سطح آلوده یا آسیب‌دیدگی تعویض شود. نگهداری دستکش‌ها باید در محیط خشک، دور از نور مستقیم و دمای بالا صورت گیرد تا کیفیت و استریل بودن آن‌ها حفظ شود. رعایت این اصول نه‌تنها ایمنی فردی، بلکه سلامت بیمار را نیز تضمین می‌کند.
چرا انتخاب صحیح دستکش جراحی جان بیمار را نجات می‌دهد؟
انتخاب صحیح دستکش جراحی نقشی حیاتی در تضمین ایمنی بیمار و موفقیت روند جراحی دارد، چراکه این دستکش‌ها نخستین و مهم‌ترین سد محافظتی در برابر انتقال عوامل بیماری‌زا بین جراح و بدن باز بیمار محسوب می‌شوند. استفاده از دستکش نامناسب یا با کیفیت پایین می‌تواند منجر به پارگی، نفوذ خون یا مایعات بدن، و در نتیجه آلودگی زخم شود که ریسک عفونت‌های بعد از عمل، افزایش دوره نقاهت و حتی بروز عوارض تهدیدکننده جان بیمار را در پی دارد. از سوی دیگر، چسبندگی مناسب، دقت لمسی بالا و طراحی آناتومیک دستکش باعث تسلط بیشتر جراح بر حرکات خود و کاهش خطای انسانی می‌شود. بنابراین، انتخاب دقیق و اصولی دستکش جراحی نه‌تنها موضوعی بهداشتی، بلکه یک تصمیم نجات‌بخش و حیاتی در فرایند درمان است.
