فشارسنج عقربه ای
مقدمه
فشارسنج عقربه‌ای یا آنروئید یکی از رایج‌ترین ابزارهای غیرالکترونیکی برای اندازه‌گیری فشار خون است که بدون نیاز به جیوه کار می‌کند. این دستگاه از اجزایی مانند کاف (بازوبند بادی)، پمپ دستی (پوار)، مانومتر عقربه‌ای با صفحه مدرج و گوشی پزشکی تشکیل شده است. عملکرد آن بر پایه اندازه‌گیری فشار هوا درون کاف و نمایش آن از طریق حرکت عقربه روی صفحه‌ای درجه‌بندی‌شده است. هنگام استفاده، با پمپ‌کردن هوا به داخل کاف و سپس شنیدن صداهای نبض با گوشی پزشکی، فشار سیستول و دیاستول روی صفحه نمایشگر مشخص می‌شود. این نوع فشارسنج به‌دلیل سبکی، قابلیت حمل بالا و عدم نیاز به جیوه، گزینه‌ای مناسب برای کاربردهای خانگی و بالینی است.
نحوه عملکرد فشارسنج عقربه‌ای
فشارسنج عقربه‌ای با استفاده از فشار هوای داخل کاف و مکانیزم فنر و دیافراگم داخلی مانومتر عمل می‌کند. هنگام پُر کردن کاف با پمپ دستی، فشار وارد شده به شریان بازویی باعث انسداد جریان خون می‌شود. با باز شدن تدریجی سوپاپ تخلیه، فشار کاهش می‌یابد و جریان خون مجدداً برقرار می‌شود. در این لحظه، صداهای نبض (Korotkoff) شنیده شده و هم‌زمان عقربه روی صفحه مدرج حرکت می‌کند و مقادیر فشار سیستول و دیاستول را نشان می‌دهد. برخلاف فشارسنج جیوه‌ای که ارتفاع ستون جیوه نشان‌دهنده فشار است، در مدل عقربه‌ای این نمایش از طریق حرکت عقربه روی صفحه‌ای با تقسیمات عددی انجام می‌شود که نیاز به دقت و مهارت بیشتری در خواندن دارد.
آموزش استفاده از فشارسنج عقربه‌ای
آماده‌سازی و بستن صحیح کاف
برای استفاده از فشارسنج عقربه‌ای، فرد باید در محیطی آرام و بدون استرس بنشیند و بازوی خود را در سطح قلب و روی سطحی صاف قرار دهد. کاف فشارسنج باید به‌درستی و بدون پیچ‌خوردگی، حدود ۲ تا ۳ سانتی‌متر بالاتر از چین آرنج بسته شود، به‌گونه‌ای که وسط کیسه هوای کاف روی شریان بازویی قرار گیرد. بستن کاف نباید آن‌قدر سفت باشد که جریان خون را از ابتدا قطع کند، و نه آن‌قدر شل که هنگام باد شدن جابه‌جا شود؛ معمولاً باید بتوان یک یا دو انگشت را به‌راحتی زیر کاف قرار داد. استفاده از کاف مناسب با سایز بازو نیز نقش مهمی در دقت اندازه‌گیری دارد.
مکان‌یابی صحیح شریان بازویی
ابتدا باید از دست غالب فرد استفاده نشود و بازوی چپ (در اغلب موارد) انتخاب گردد. سپس با لمس قسمت داخلی آرنج، در ناحیه‌ای بین عضله دو سر بازویی و تاندون وسط آرنج، شریان بازویی را پیدا می‌کنیم که معمولاً با نوک انگشت قابل حس‌کردن است. مکان قرارگیری شریان باید زیر مرکز کاف قرار گیرد تا فشار به‌درستی بر روی رگ وارد شود. یافتن دقیق این نقطه به کاربر کمک می‌کند تا در مراحل بعدی، گوشی پزشکی را دقیقاً روی محل عبور جریان خون قرار دهد و صداهای سیستول و دیاستول را با وضوح بشنود.
نحوه قرارگیری گوشی پزشکی (استتوسکوپ)
پس از بستن کاف و مکان‌یابی شریان بازویی، باید سر گوشی (چست‌پیس) را مستقیماً روی محل نبض شریان، در قسمت داخلی آرنج و درست زیر لبه پایینی کاف قرار داد. این محل باید بدون تماس با کاف باشد تا از ورود صداهای اضافی جلوگیری شود. گوشی‌ها باید به‌درستی در گوش کاربر قرار گیرند، به‌طوری‌که سری آن‌ها کمی رو به جلو باشد تا صداها با وضوح بیشتری شنیده شوند. ثابت نگه‌داشتن گوشی در حین تخلیه تدریجی هوا بسیار مهم است، زیرا کوچک‌ترین جابه‌جایی می‌تواند شنیدن دقیق صداهای سیستول و دیاستول را دشوار کند.
باد کردن کاف با پمپ دستی
پس از قرار دادن صحیح کاف و گوشی پزشکی، باید پمپ لاستیکی (پوار) را با دست فشار داد تا هوا وارد کاف شود و فشار آن به‌تدریج افزایش یابد. باد کردن کاف باید تا زمانی ادامه یابد که عقربه روی صفحه مدرج حدود ۳۰ میلی‌متر جیوه بالاتر از فشار سیستول مورد انتظار (معمولاً تا ۱۸۰ تا ۲۰۰ mmHg) برسد یا تا زمانی که صدای نبض از طریق گوشی به‌طور کامل قطع شود. این فشار، باعث انسداد کامل جریان خون در شریان بازویی می‌شود و آماده‌سازی برای شنیدن دقیق صداهای نبض هنگام تخلیه فشار را فراهم می‌سازد. توجه به افزایش یکنواخت فشار و عدم شتاب‌زدگی در این مرحله برای اطمینان از دقت اندازه‌گیری بسیار مهم است.
شنیدن صدای سیستول و دیاستول (Korotkoff sounds)
در مرحله شنیدن صدای سیستول و دیاستول هنگام استفاده از فشارسنج عقربه‌ای، پس از باد کردن کاف و قرارگیری صحیح گوشی پزشکی روی شریان بازویی، باید با باز کردن آرام و تدریجی دریچه تخلیه هوا، فشار درون کاف را کاهش داد. در این زمان، باید با دقت به صداهای ایجادشده در گوشی گوش داد. اولین صدای ضربان واضح که شنیده می‌شود، نشان‌دهنده فشار سیستولیک (بالاترین فشار هنگام انقباض قلب) است و این عدد باید از روی عقربه خوانده شود. با ادامه کاهش فشار، صداها به تدریج ضعیف می‌شوند و در نهایت ناپدید می‌گردند؛ آخرین صدایی که شنیده می‌شود، بیانگر فشار دیاستولیک (فشار هنگام استراحت قلب) است. دقت در شنیدن این صداهای کوروتکوف (Korotkoff sounds) نقش کلیدی در ثبت دقیق فشار خون دارد.
خالی‌کردن باد و تفسیر نتایج
در مرحله خالی‌کردن باد و تفسیر نتایج هنگام استفاده از فشارسنج عقربه‌ای، پس از شنیدن صداهای سیستول و دیاستول، باید تخلیه هوا از کاف را ادامه داد تا فشار به‌طور کامل صفر شود. در این مرحله، کاف را به‌آرامی باز کرده و از بازوی فرد جدا می‌کنیم. سپس عددی که در لحظه شنیدن اولین صدا (فشار سیستول) و آخرین صدا (فشار دیاستول) روی صفحه مدرج مشاهده شد را به‌صورت یک نسبت مانند ۸۰/۱۲۰ ثبت می‌کنیم. این نتایج باید برحسب میلی‌متر جیوه (mmHg) نوشته شود و برای مقایسه با مقادیر نرمال یا بررسی وضعیت سلامت قلب و عروق مورد استفاده قرار گیرد. انجام این مرحله با دقت و توجه به عدد دقیق عقربه، برای ثبت صحیح فشار خون بسیار حیاتی است.
مزایا و معایب فشارسنج عقربه‌ای
فشارسنج عقربه‌ای با دقت بالا نسبت به مدل‌های دیجیتال ارزان‌قیمت، یکی از گزینه‌های مورد اعتماد برای پزشکان و افراد با تجربه محسوب می‌شود. این دستگاه نیازی به باتری یا منبع تغذیه ندارد، از عمر طولانی برخوردار است و قیمت مناسبی نسبت به دقت عملکردش دارد. با این حال، استفاده صحیح از آن نیازمند مهارت و تجربه است، زیرا خواندن نتایج و شنیدن دقیق صداهای نبض به تمرکز و دقت نیاز دارد. همچنین بدنه حساس آن در برابر ضربه یا افتادن آسیب‌پذیر است و برای حفظ دقت، لازم است هر چند وقت یک‌بار کالیبره شود.
نکات مهم پیش از استفاده از فشارسنج
استراحت قبل از اندازه‌گیری
استراحت قبل از اندازه‌گیری فشار خون با فشارسنج عقربه‌ای یکی از مهم‌ترین عوامل تأثیرگذار بر دقت نتیجه است. فرد باید حداقل ۵ دقیقه در محیطی آرام، بدون استرس و با دمای متعادل بنشیند تا بدن در حالت پایدار قرار گیرد. در این مدت نباید صحبت کند، غذا خورده باشد یا فعالیت بدنی سنگین انجام داده باشد، و بازوی اندازه‌گیری باید بدون فشار لباس، آزاد و هم‌سطح قلب باشد. این استراحت کوتاه باعث می‌شود که فشار خون واقعی فرد، بدون تأثیر عوامل بیرونی، به‌درستی ثبت شود و احتمال ثبت مقادیر کاذب کاهش یابد.
وضعیت نشستن صحیح
وضعیت نشستن صحیح هنگام استفاده از فشارسنج عقربه‌ای تأثیر زیادی در دقت اندازه‌گیری دارد. فرد باید روی صندلی بنشیند، پشت خود را به پشتی تکیه دهد، پاها را بدون ضربدری‌کردن روی زمین قرار دهد و بازویی را که فشار روی آن اندازه‌گیری می‌شود روی یک سطح صاف مانند میز قرار دهد، به‌طوری‌که هم‌سطح قلب باشد. بازو باید در حالت شل و بدون انقباض عضلانی باشد و کف دست رو به بالا قرار گیرد. رعایت این حالت بدنی باعث می‌شود گردش خون در وضعیت طبیعی قرار گرفته و فشار خون واقعی فرد به‌درستی ثبت شود.
محل قرارگیری بازو
محل قرارگیری بازو هنگام استفاده از فشارسنج عقربه‌ای باید به‌گونه‌ای باشد که بازو در راستای قلب قرار گیرد تا فشار اندازه‌گیری‌شده دقیق و قابل‌اعتماد باشد. بازو باید روی سطحی صاف مانند میز یا دسته صندلی قرار گیرد، به‌طوری‌که کاملاً تکیه‌گاه داشته باشد و عضلات آن در حالت استراحت باشند. اگر بازو بالاتر یا پایین‌تر از سطح قلب قرار گیرد، ممکن است مقدار فشار خون کمتر یا بیشتر از مقدار واقعی نمایش داده شود. همچنین کف دست باید رو به بالا باشد و آرنج کمی خم شده باشد تا امکان دسترسی راحت به شریان بازویی و قرارگیری صحیح گوشی پزشکی فراهم شود.
دمای محیط
دمای محیط در هنگام استفاده از فشارسنج عقربه‌ای باید معتدل و ثابت باشد، زیرا دمای بسیار بالا یا پایین می‌تواند بر عملکرد دستگاه و دقت نتایج تأثیر منفی بگذارد. هوای سرد ممکن است باعث انقباض عروق و افزایش کاذب فشار خون شود، در حالی‌که گرمای زیاد می‌تواند منجر به کاهش غیرواقعی فشار گردد. همچنین در دماهای نامناسب، ممکن است قطعات لاستیکی مانند پمپ یا کاف عملکرد درستی نداشته باشند. بهترین دما برای اندازه‌گیری دقیق فشار خون معمولاً بین ۲۰ تا ۲۵ درجه سانتی‌گراد است. بنابراین توصیه می‌شود اندازه‌گیری در فضایی با تهویه مناسب و دمای کنترل‌شده انجام شود.
عدم مصرف دخانیات و کافئین قبل از اندازه‌گیری
برای به‌دست آوردن نتایج دقیق هنگام اندازه‌گیری فشار خون با فشارسنج عقربه‌ای، باید از مصرف دخانیات و نوشیدنی‌های حاوی کافئین مانند قهوه، چای یا نوشابه، حداقل ۳۰ دقیقه قبل از اندازه‌گیری خودداری شود. نیکوتین موجود در سیگار و کافئین می‌توانند به‌طور موقت فشار خون را افزایش دهند و باعث بروز نتایج غیرواقعی و گمراه‌کننده شوند. این مواد با تأثیر بر عروق خونی و ضربان قلب، مانع از ثبت فشار واقعی بدن در حالت استراحت می‌شوند. رعایت این نکته ساده کمک می‌کند تا اندازه‌گیری با دقت بیشتر و بر پایه شرایط طبیعی بدن انجام شود.
نکاتی مهم هنگام خرید فشارسنج عقربه‌ای
هنگام خرید فشارسنج عقربه‌ای، توجه به چند نکته مهم می‌تواند تضمین‌کننده انتخابی مطمئن و بادوام باشد. دقت و کالیبراسیون دستگاه از اولویت بالایی برخوردار است؛ بهتر است دستگاهی انتخاب شود که از لحاظ فنی تأیید شده و قابلیت تنظیم و کالیبراسیون دوره‌ای داشته باشد. کیفیت کاف نیز بسیار مهم است؛ کاف باید از پارچه با دوام و کیسه هوای بدون نشتی ساخته شده باشد. وجود گارانتی معتبر و خدمات پس از فروش، اطمینان خاطر بیشتری برای پشتیبانی در صورت خرابی یا نیاز به تنظیم مجدد فراهم می‌کند. انتخاب از میان برندهای شناخته‌شده و معتبر نیز احتمال خرید محصول با کیفیت و دقیق را افزایش می‌دهد. همچنین تناسب اندازه کاف با سایز بازوی کاربر اهمیت زیادی دارد، زیرا کاف کوچک یا بزرگ ممکن است باعث خطا در نتایج شود.
بررسی نیاز کاربران برای انتخاب بین فشارسنج عقربه‌ای و دیجیتال
انتخاب بین فشارسنج عقربه‌ای و دیجیتال باید بر اساس شرایط فردی مانند سن، وضعیت جسمانی، بیماری‌های زمینه‌ای، توانایی شنیداری و میزان مهارت در استفاده از دستگاه انجام شود. فشارسنج عقربه‌ای به‌دلیل نیاز به شنیدن دقیق صداهای نبض و مهارت در تفسیر آن‌ها، بیشتر مناسب پزشکان و کاربران حرفه‌ای است که با اصول اندازه‌گیری آشنایی دارند. در مقابل، فشارسنج دیجیتال با عملکرد خودکار و نمایشگر خوانا، گزینه‌ای ایده‌آل برای کاربران خانگی، سالمندان، افراد کم‌شنوا یا کسانی است که تجربه کافی در استفاده از ابزار پزشکی ندارند. بنابراین برای مصارف خانگی، مدل دیجیتال پیشنهاد می‌شود، در حالی که برای محیط‌های درمانی و تخصصی، فشارسنج عقربه‌ای همچنان انتخاب مناسبی است.
